-खगेन्द्र पन्धाक लिम्बू
बैँककको गगनचुम्बी महलमा लिफ्टबाट २० तलामाथि उक्लेपछि एउटा फ्ल्याटमा सेतै कपाल फुलेकी तर बैँसालू जस्तो तगडा बोली बोल्ने एकआकृति देखा पर्छ । कलाकार सुमी लिम्बू, सोबा लिम्बू र मलाई देखेर देखेर उनको मुहारमा घाम उदाउँछ । लिम्बू भाषामा 'आसेवारो' भन्दै हाम्रो स्वागत हुन्छ । हामी पनि 'आसेवारो' चढाउँछौं । हामीभन्दा अगाडी नै सहदेउ राई र साथीहरूको उपस्थिति । चिटिक्क परेको फ्ल्याट । दराजमा नेपाली, अँग्रेजी, थाई र बर्मेली भाषाका अनेक दर्शन, मिथक र शास्त्रका पुस्तकहरू सजिएर भरिएका छन् । किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैंकक, थाईल्याण्डको बारेमा छलफल गर्न उनैबाट हामीलाई यै ठाउँमा निम्तो आउने गर्दछ । यो उनको आफ्नै फ्ल्याट हो । बिरामी भएर दबाई खाँदै पनि गएको अगष्ट-2, 2015 मा यसै समाजको ११ औँ बार्षिक कार्यक्रममा उनले मुन्धुम तथा किरातको बारेमा लामो भाषण गरेकी थिइन । उनै पात्रको बारेमा छोटो जानकारी यहाँ प्रस्तुत छ |
सन् १९१४ बाट चर्किएको प्रथम विश्वयुद्ध र १९३९ मा शुरु भएको दोस्रो विश्वयुद्धले धेरै नेपाली युवाहरूलाई विदेश पलायन गराएको थियो । यसै अन्तर्गत ब्रिटिष फौजमा सामेल भई नेपालको पूर्बी पहाडी ईलाकाका एक ओख्राबो लिम्बू युवा पनि लाहुरे बनेर हिँड्ने क्रममा बर्मा(म्यान्मार)मा भासिन पुगेका थिए । दोस्रो विश्वयुद्धको समाप्तिसँगै सन् १९४५ को सेप्टेम्बर ११ तारिखका दिन उनै लाहुरेको नातिनीको रुपमा अर्जुन ओख्राबो लिम्बू र दुर्गादेवी योङहाङको कोखबाट भारती ओख्राबो लिम्बूको जन्म पनि उतै बर्माको टाउँजी, दक्षिण सानस्टटेमा भएको थियो । उबेला, १७ वटा ट्रक-गाडी भई थाईल्याण्डसम्म यातायात र ढुवानी सेवाको व्यवशाय सञ्चालन गरेका भारतीका आफ्ना बुवा सम्पन्न नै थिए । विश्वयुद्धताका धेरै गाडीहरू खोसिए । उनै भारती ओख्राबो लिम्बूको जानकारी अनुसार उनी जन्मिएर-हुर्किन्जेलसम्म पनि उनको घरमा ४ वटा गाडी रहेको थिए । तेतिबेलाको समाजमा पढ्नुपर्छ भन्ने खासै वातावरण नहुँदा-नहुँदै पनि भारती ओख्राबो लिम्बूले आफ्नै शौखका कारण आफ्नो अध्ययन बढाउन थालिन् र बुवा-आमालाई समेत कर गरेर पढिरहिन् ।
सानैदेखि तिक्ष्ण र विकेकी भारती ओख्राबो लिम्बूले टाउँजीकै स्थानीय St. Anne's Convent School, टाउँजीको स्कूलबाट नै अध्ययन शुरु गरेर मण्डले युनिभर्सिटी बर्माबाट सन् १९६५ देखि सन १९६८ भित्रमा अँग्रेजी भाषा तथा साहित्यमा स्नातक पूरा गरिन् । स्नातक सकेपछि शिक्षण सेवा गर्दै Institue Of Education, Yangon बाट सन् १९७८ -७९ मा TEFL(Teaching English as Foreign Language and Linguestics) अन्तर्गत MA पूरा गरिन् । त्यसैगरि New York University, New York, अमेरिकाबाट Fulbright Senior Research Scholar सन् १९८७-८८ मा पूरा गरिन् । त्यो समयमा नेपाली मूलबाट उनी जस्तो धेरै शिक्षा हासिल गर्ने सायदै होलान् । जीवनको लामो समय प्राध्यापन सेवामा बिताएकी भारती ओख्राबोले रङ्गुन युनिभर्सिटी, लास्सो केलज, टाउँजी कलेज आदि गरेर अनेक ७-८ कलेज र क्याम्पसहरूमा सन १९६९ देखि १९९४सम्म अँग्रेजी विभागको प्राध्यापिकाको रुपमा काम गरिन् । त्यसपछि सन १९९४ देखि २०१३ सम्म बैँकक, थाईल्याण्डस्थित Assumption University र ABAC Bangkok मा अँग्रेजी विभागीय सेनियर प्राध्यापिकाको सेवा गरिन् ।
एक किराती राजाको भनाईसँग प्रभावित भएको कारण 'आफूले आफैँलाई पहिले बुझ्ने कोशिष गर्नू, अनि मात्र अरूलाई बुझ्न सकिन्छ ।' भन्ने मान्यता उनको रहेको छ । यसैकारण नै म्यान्मारमा जन्मेर-हुर्केर पनि उनले किरात भाषा-सँस्कृति-सँस्कार, धर्म र आफ्नो जातजातिको बारेमा लामो समयदेखि आफूलाई समाहित गरेर सामाजिक काम गरिरहेकी छिन् । 'आमाहरू घरमा लिम्बू भाषा बोल्नु हुन्थ्यो । लिम्बू भाषा मै गाली गर्नु हुन्थ्यो ।
आमा त मुलुक(नेपाल) पुगेर आ'को हुन् ।' उनको भनाई थियो । यै कारणले पनि उनमा आफ्नो भाषा, धर्म, सँस्कृतिको प्रभाव रहेको हुनसक्ने उनको तर्क छ । शिक्षा र सेवा कै क्रममा अनेक देश भ्रमण गरिसकेकी भारती ओख्राबो लिम्बू किरात याक्थुङ चुम्लुङको केन्द्रीय कमिटीको निमन्त्रणामा र आफ्ना पूर्ख्यौली थलो तथा आफन्त खोज्ने क्रममा नेपाल पनि पुगिसकेकी छिन् । मुन्धुम र किरात सँस्कृति-धर्म-जात बारे राम्रो अध्ययन र ज्ञान भएकी उनी ११ बर्षदेखि सकृय किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैकक, थाईल्याण्डको सँस्थापक अदक्ष्य पनि हुन् ।
अनेक सामाजिक सँस्थाहरूमा आवद्ध भई उनले सामाजिक कार्य गरिसकेकी ओख्राबो NRN Thailand को सल्लाहकार तथा सँस्थापक सदस्य र थाई नेपाली सँघको सल्लाहकार तथा सँस्थापक सदस्य पनि हुन् । उहिल्यै बर्मा मै नेपाली मूलका निम्न स्तरका विध्यार्थीहरूको अवस्थालाई ख्याल गरेर चन्दा सङ्कलन गरी 'नेपाली छात्र-मण्डला' स्थापना गर्न योगदान दिईसकेकी छिन् । जो आज युनिभर्सिटीको रुपमा स्थापित भईसकेको छ । अहिले बैँकक मै रहेर सामाजिक सेवामा समर्पित भारती ओख्राबो लिम्बूलाई बर्मा, थाईल्याण्ड तथा मलेसियाको नेपाली समाजमा र नेपालसम्म पनि सम्माननीय र शिक्षित व्यक्तित्वको रुपमा चिन्ने गर्दछन् ।
उनलाई साउथ ईष्ट एसियाका प्रवासी नेपालीहरूले गर्बिलो प्रतिकको रुपमा आदर गर्ने गर्दछन् । उनी सधैँ तार्किक कुरा गर्दछिन् । साना-ठूला सबै उमेरका मान्छेसँग मित्रवत र खुलस्त व्यवहार गर्दछिन् । किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैंकक, थाईल्याण्डलाई व्यवस्थित गरी नयाँ पुस्तामा नसुम्पिएसम्म आफ्नो सम्पूर्ण उर्जा र शक्ति प्रदान गरिरहने प्रण गर्ने भार्थी ओख्राबो लिम्बूलाई भारती लिम्बूनी भनेर पनि चिनिन्छ । उनी अविवाहित हुन् । समाज सेवा, साहित्य, सङ्गीत, सँस्कृति, भ्रमण, चलचित्र, आध्यात्म आदि उनका प्रमुख रुचीका विषय हुन् ।
आफूलाई सेक्युलर र डेमोक्याटिक मान्ने भारती नेपाली, अँग्रेजी, हिन्दी, बर्मिज र थाई भाषा बोल्दछिन् । उनलाई प्रेरणाको स्रोत मात्र हैन, सबैले गुरुमा भनेर सम्बोधन गर्ने गर्दछन् । (विद्वान-समाजसेवी-प्राध्यापिका भारती ओख्राबो लिम्बूको बारेमा यो छोटो जानकारी मात्र हो । उनको जीवन र देनबारे विस्तृत लेख्दा ठूलै पुस्तक बन्दछ ।)
http://www.alopalo.com/news-details.php?nid=210
बैँककको गगनचुम्बी महलमा लिफ्टबाट २० तलामाथि उक्लेपछि एउटा फ्ल्याटमा सेतै कपाल फुलेकी तर बैँसालू जस्तो तगडा बोली बोल्ने एकआकृति देखा पर्छ । कलाकार सुमी लिम्बू, सोबा लिम्बू र मलाई देखेर देखेर उनको मुहारमा घाम उदाउँछ । लिम्बू भाषामा 'आसेवारो' भन्दै हाम्रो स्वागत हुन्छ । हामी पनि 'आसेवारो' चढाउँछौं । हामीभन्दा अगाडी नै सहदेउ राई र साथीहरूको उपस्थिति । चिटिक्क परेको फ्ल्याट । दराजमा नेपाली, अँग्रेजी, थाई र बर्मेली भाषाका अनेक दर्शन, मिथक र शास्त्रका पुस्तकहरू सजिएर भरिएका छन् । किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैंकक, थाईल्याण्डको बारेमा छलफल गर्न उनैबाट हामीलाई यै ठाउँमा निम्तो आउने गर्दछ । यो उनको आफ्नै फ्ल्याट हो । बिरामी भएर दबाई खाँदै पनि गएको अगष्ट-2, 2015 मा यसै समाजको ११ औँ बार्षिक कार्यक्रममा उनले मुन्धुम तथा किरातको बारेमा लामो भाषण गरेकी थिइन । उनै पात्रको बारेमा छोटो जानकारी यहाँ प्रस्तुत छ |
सन् १९१४ बाट चर्किएको प्रथम विश्वयुद्ध र १९३९ मा शुरु भएको दोस्रो विश्वयुद्धले धेरै नेपाली युवाहरूलाई विदेश पलायन गराएको थियो । यसै अन्तर्गत ब्रिटिष फौजमा सामेल भई नेपालको पूर्बी पहाडी ईलाकाका एक ओख्राबो लिम्बू युवा पनि लाहुरे बनेर हिँड्ने क्रममा बर्मा(म्यान्मार)मा भासिन पुगेका थिए । दोस्रो विश्वयुद्धको समाप्तिसँगै सन् १९४५ को सेप्टेम्बर ११ तारिखका दिन उनै लाहुरेको नातिनीको रुपमा अर्जुन ओख्राबो लिम्बू र दुर्गादेवी योङहाङको कोखबाट भारती ओख्राबो लिम्बूको जन्म पनि उतै बर्माको टाउँजी, दक्षिण सानस्टटेमा भएको थियो । उबेला, १७ वटा ट्रक-गाडी भई थाईल्याण्डसम्म यातायात र ढुवानी सेवाको व्यवशाय सञ्चालन गरेका भारतीका आफ्ना बुवा सम्पन्न नै थिए । विश्वयुद्धताका धेरै गाडीहरू खोसिए । उनै भारती ओख्राबो लिम्बूको जानकारी अनुसार उनी जन्मिएर-हुर्किन्जेलसम्म पनि उनको घरमा ४ वटा गाडी रहेको थिए । तेतिबेलाको समाजमा पढ्नुपर्छ भन्ने खासै वातावरण नहुँदा-नहुँदै पनि भारती ओख्राबो लिम्बूले आफ्नै शौखका कारण आफ्नो अध्ययन बढाउन थालिन् र बुवा-आमालाई समेत कर गरेर पढिरहिन् ।
सानैदेखि तिक्ष्ण र विकेकी भारती ओख्राबो लिम्बूले टाउँजीकै स्थानीय St. Anne's Convent School, टाउँजीको स्कूलबाट नै अध्ययन शुरु गरेर मण्डले युनिभर्सिटी बर्माबाट सन् १९६५ देखि सन १९६८ भित्रमा अँग्रेजी भाषा तथा साहित्यमा स्नातक पूरा गरिन् । स्नातक सकेपछि शिक्षण सेवा गर्दै Institue Of Education, Yangon बाट सन् १९७८ -७९ मा TEFL(Teaching English as Foreign Language and Linguestics) अन्तर्गत MA पूरा गरिन् । त्यसैगरि New York University, New York, अमेरिकाबाट Fulbright Senior Research Scholar सन् १९८७-८८ मा पूरा गरिन् । त्यो समयमा नेपाली मूलबाट उनी जस्तो धेरै शिक्षा हासिल गर्ने सायदै होलान् । जीवनको लामो समय प्राध्यापन सेवामा बिताएकी भारती ओख्राबोले रङ्गुन युनिभर्सिटी, लास्सो केलज, टाउँजी कलेज आदि गरेर अनेक ७-८ कलेज र क्याम्पसहरूमा सन १९६९ देखि १९९४सम्म अँग्रेजी विभागको प्राध्यापिकाको रुपमा काम गरिन् । त्यसपछि सन १९९४ देखि २०१३ सम्म बैँकक, थाईल्याण्डस्थित Assumption University र ABAC Bangkok मा अँग्रेजी विभागीय सेनियर प्राध्यापिकाको सेवा गरिन् ।
एक किराती राजाको भनाईसँग प्रभावित भएको कारण 'आफूले आफैँलाई पहिले बुझ्ने कोशिष गर्नू, अनि मात्र अरूलाई बुझ्न सकिन्छ ।' भन्ने मान्यता उनको रहेको छ । यसैकारण नै म्यान्मारमा जन्मेर-हुर्केर पनि उनले किरात भाषा-सँस्कृति-सँस्कार, धर्म र आफ्नो जातजातिको बारेमा लामो समयदेखि आफूलाई समाहित गरेर सामाजिक काम गरिरहेकी छिन् । 'आमाहरू घरमा लिम्बू भाषा बोल्नु हुन्थ्यो । लिम्बू भाषा मै गाली गर्नु हुन्थ्यो ।
आमा त मुलुक(नेपाल) पुगेर आ'को हुन् ।' उनको भनाई थियो । यै कारणले पनि उनमा आफ्नो भाषा, धर्म, सँस्कृतिको प्रभाव रहेको हुनसक्ने उनको तर्क छ । शिक्षा र सेवा कै क्रममा अनेक देश भ्रमण गरिसकेकी भारती ओख्राबो लिम्बू किरात याक्थुङ चुम्लुङको केन्द्रीय कमिटीको निमन्त्रणामा र आफ्ना पूर्ख्यौली थलो तथा आफन्त खोज्ने क्रममा नेपाल पनि पुगिसकेकी छिन् । मुन्धुम र किरात सँस्कृति-धर्म-जात बारे राम्रो अध्ययन र ज्ञान भएकी उनी ११ बर्षदेखि सकृय किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैकक, थाईल्याण्डको सँस्थापक अदक्ष्य पनि हुन् ।
अनेक सामाजिक सँस्थाहरूमा आवद्ध भई उनले सामाजिक कार्य गरिसकेकी ओख्राबो NRN Thailand को सल्लाहकार तथा सँस्थापक सदस्य र थाई नेपाली सँघको सल्लाहकार तथा सँस्थापक सदस्य पनि हुन् । उहिल्यै बर्मा मै नेपाली मूलका निम्न स्तरका विध्यार्थीहरूको अवस्थालाई ख्याल गरेर चन्दा सङ्कलन गरी 'नेपाली छात्र-मण्डला' स्थापना गर्न योगदान दिईसकेकी छिन् । जो आज युनिभर्सिटीको रुपमा स्थापित भईसकेको छ । अहिले बैँकक मै रहेर सामाजिक सेवामा समर्पित भारती ओख्राबो लिम्बूलाई बर्मा, थाईल्याण्ड तथा मलेसियाको नेपाली समाजमा र नेपालसम्म पनि सम्माननीय र शिक्षित व्यक्तित्वको रुपमा चिन्ने गर्दछन् ।
उनलाई साउथ ईष्ट एसियाका प्रवासी नेपालीहरूले गर्बिलो प्रतिकको रुपमा आदर गर्ने गर्दछन् । उनी सधैँ तार्किक कुरा गर्दछिन् । साना-ठूला सबै उमेरका मान्छेसँग मित्रवत र खुलस्त व्यवहार गर्दछिन् । किरात साहित्यिक तथा साँस्कृतिक समाज, बैंकक, थाईल्याण्डलाई व्यवस्थित गरी नयाँ पुस्तामा नसुम्पिएसम्म आफ्नो सम्पूर्ण उर्जा र शक्ति प्रदान गरिरहने प्रण गर्ने भार्थी ओख्राबो लिम्बूलाई भारती लिम्बूनी भनेर पनि चिनिन्छ । उनी अविवाहित हुन् । समाज सेवा, साहित्य, सङ्गीत, सँस्कृति, भ्रमण, चलचित्र, आध्यात्म आदि उनका प्रमुख रुचीका विषय हुन् ।
आफूलाई सेक्युलर र डेमोक्याटिक मान्ने भारती नेपाली, अँग्रेजी, हिन्दी, बर्मिज र थाई भाषा बोल्दछिन् । उनलाई प्रेरणाको स्रोत मात्र हैन, सबैले गुरुमा भनेर सम्बोधन गर्ने गर्दछन् । (विद्वान-समाजसेवी-प्राध्यापिका भारती ओख्राबो लिम्बूको बारेमा यो छोटो जानकारी मात्र हो । उनको जीवन र देनबारे विस्तृत लेख्दा ठूलै पुस्तक बन्दछ ।)
http://www.alopalo.com/news-details.php?nid=210
No comments:
Post a Comment